Kinderen ervaren steeds jonger al stress. De eerste negenjarige met een burn-out is inmiddels gesignaleerd, aldus Marjon Kuipers. Zelfs op het kinderdagverblijf zijn er al baby’s met stressgedrag. “Eigenlijk wel begrijpelijk als je ziet hoe kinderen binnengebracht worden. Sommigen hebben zelfs de nachtluier nog aan. Veel ouders redden het ‘s morgens niet, die komen al bellend binnen, leveren hun kind af om het in de avond na het eten weer op te halen. Zo’n jongetje of meisje heeft dus helemaal geen schakeltijd meer. Het gaat mee in de ratrace van de ouders. Een zorgelijke ontwikkeling.”
Tegennatuurlijk
Kuipers wijst erop dat de huidige maatschappelijke ontwikkeling hier debet aan is. “De prestatiedruk lig hoog en ouders zijn vaak tweeverdieners die alle ballen in de lucht moeten houden. Dit kan ten koste gaan van het opvoeden en verzorgen. Temeer daar van kinderen wordt verwacht dat ze veel dingen tegelijk doen, dus veel sociale contacten hebben, veel sporten, muziek beoefenen, et cetera. De lat ligt de laatste jaren steeds hoger. Zelfs de kleuterschool is niet langer toetsvrij, terwijl kinderen op die leeftijd nog helemaal niet geschikt zijn om te presteren. Ze moeten juist dan nog van alles leren ontdekken. Het is tegennatuurlijk om hun prestaties al zo vast te leggen. Er vallen dan kinderen uit de boot. Ook kan de stress gevolgen hebben voor het gedrag, denk aan boosheid, pesten en bijten.”
Rust creëren
Pedagogisch medewerkers spelen in de ogen van Kuipers een wezenlijke rol in het verminderen van de stress bij kinderen. “Zij kunnen dé factor zijn die rust en veiligheid bieden. Het is met name van belang om niet te veel prestaties van deze kinderen te verwachten. Zet de kinderen bijvoorbeeld niet allemaal tegelijk aan het kleuren of knutselen omdat het schema dat verlangt. Wees in plaats daarvan veel meer kindgericht bezig. Dit betekent vooral oog hebben voor wat een individueel kind nodig heeft.”
Ook helpt het als pedagogisch medewerkers en ouders bij kinderen met ongewenst (stress)gedrag inzicht krijgen in wat er nu precies bij het kind gebeurt. “Plus leren welke invloed alle zintuigelijke prikkels op gedrag hebben. En, belangrijker nog, wat je hier aan kunt doen.”
Coronacrisis
De coronaperiode is in dit verband best leerzaam wat stressgevoeligheid van zowel kinderen als ouders betreft. “Het ene kind bloeit helemaal op omdat er veel prikkels van opvang of school weg gevallen zijn, terwijl het andere kind juist erger gaat escaleren. In de eerste situatie kun je wel stellen dat het kind veel stress buitenshuis op doet en dat je dus heel gericht kunt gaan kijken waar de meeste winst te behalen valt. In de laatste situatie zou je met ouders kunnen kijken wat de grootste triggers zijn en hoe de dynamiek van ouders en kind op elkaar en op elkaars stressgedrag werkt. We zijn allemaal ‘kuddedieren’ en hebben hoe dan ook invloed op elkaar. Soms is het een hele uitdaging om te ontdekken waar te beginnen. De huidige periode geeft daar een zeer helpende richtlijn in.”
Overlevingsmodus
Kuipers wijst erop dat ook de omgeving in dit verband aandacht verdient. “Alles wat je zintuiglijk waarneemt is namelijk informatie. Jonge kinderen met veel stress zitten in de overlevingsmodus. Dit betekent dat zij heel gericht zijn op de signalen om hen heen. Dat is een neurobiologisch proces, waarbij je onbewust het gevoel hebt dat het gevaar bij wijze van spreken achter iedere grasspriet kan schuilen. Zo geeft zelfs een leidster met drukke kleding meer informatie door dan een collega met een effen T-shirt. Ook alles wat niet achter kastdeuren zit aan mappen, materiaal en dergelijke geeft signalen af. Verminder je die prikkels van buitenaf, dan maak je het direct aangenamer voor een gestrest kind.”
Kind klapt dicht
Stress bij zeer jonge kinderen heeft fikse gevolgen voor de ontwikkeling. “Stress zorgt ervoor dat we niet meer goed kunnen nadenken. Onder stress gaat het denkende deel van het brein, de neocortex, uit. In feite klapt een kind dan dicht, waardoor het bijna niet kan leren. Hierdoor ben je wellicht geneigd om druk op het prestatiegebeuren te zetten, maar dat heeft juist een averechts effect. Daar komt bij dat iedere seconde stress het immuunsysteem ondermijnt. Op het moment dat een kind in de overlevingsmodus zit, gaat alle energie daar naar toe. De spierspanning wordt groter en er gaat meer bloed in je systeem in omloop. Gevolg is dat de afweer op dat moment nihil is en gestreste jonge kinderen veel ziekteklachten krijgen. Denk aan hoofdpijn-, buikpijn- of spierspanningsklachten. Is de stress langdurig dan liggen allerlei ziekten op de loer. Dat is dus best zorgelijk.”
Lezing op 29 september
Op 29 september vertelt Marjon Kuipers tijdens het online congres ‘Maatwerk in Kinderopvang en Onderwijs’ veel meer over het omgaan met stress op jonge leeftijd. “De lezing verzorg ik samen met Ingrid de Jong. “We gaan dan ook in op hoe je emoties, stress en stressgedrag bij het jonge kind én bij jezelf leert herkennen en managen. Dit doen we onder meer aan de hand van filmpjes van jonge kinderen met veel stress. Verder geven we concrete handreikingen om deze kinderen zo goed mogelijk te begeleiden in kinderopvang en onderwijs.”
Programma ‘Maatwerk in Kinderopvang en Onderwijs’ >
——
Abonneer u op onze gratis digitale nieuwsbrief en u ontvangt wekelijks een overzicht van relevante ontwikkelingen rond vroeghulp- en -signalering